สมัยนี้เงินทองเป็นของหายาก ต้องฉลาดซื้อ ฉลาดใช้ การเลือกซื้อสินค้าและบริการ ควรใช้ความสำคัญกับความประหยัดคุ้มค่า ทว่าภาคธุรกิจสินค้าและบริการมีการแข่งขันสูง คู่แข่งผลักดันผลิตภัณฑ์ใหม่ ๆ ออกมาแย่งส่วนแบ่งตลาดกันตลอดเวลา ควรเข้าใจความต้องการขั้นพื้นฐานและหลักการซื้อแบบพออยู่พอใช้ตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง

แผนการเรียนวิชาสังคมศึกษาชั้น ป.4 มีเนื้อหาเกี่ยวกับการดำเนินชีวิตในสังคมโดยเรียนรู้เศรษฐศาสตร์ด้าน การเลือกซื้อสินค้าและบริการ ก่อนอื่นควรทำความเข้าใจความหมายของสินค้าและบริการว่าคืออะไร มีหลักการเลือกซื้ออย่างไร และปัจจัยที่มีผลต่อการตัดสินใจซื้อมีอะไรบ้าง ดังต่อไปนี้

ความหมายของสินค้าและบริการ 

สินค้าและบริการต่าง ๆ เป็นของกินของใช้ที่ตอบสนองความต้องการขั้นพื้นฐานของคนเรา ความหมายของสินค้าและบริการมีความแตกต่างกัน 

1. สินค้า

เป็นสิ่งของจับต้องได้ ประกอบไปด้วยปัจจัย 4 ซึ่งเป็นสิ่งจำเป็นในการดำรงชีวิตมีอยู่ 4 อย่างด้วยกัน ได้แก่ อาหาร ที่อยู่อาศัย เครื่องนุ่งห่ม ยารักษาโรค ในปัจจุบันสิ่งของจำเป็นเพิ่มจำนวนมากขึ้น อาจมีรถยนต์ โทรศัพท์มือถือ คอมพิวเตอร์ และสินค้าอื่น ๆ ที่เป็นที่ยอมรับกว้างขวางว่าจำเป็นต้องใช้งานในชีวิตประจำวัน รวมไปสินค้าประเภทของใช้ฟุ่มเฟือยด้วย

- อาหาร เป็นสิ่งจำเป็นพื้นฐานในการดำรงชีวิตเพื่อให้ร่างกายเจริญเติบโต เเข็งเเรง และมีสุขภาพดี ควรเลือกอาหารที่มีประโยชน์อุดมด้วยสารอาหารประเภทโปรตีน คาร์โบไฮเดรต ไขมัน แร่ธาตุ และวิตามิน เพื่อเสริมสร้างร่างกายและรักษาสมดุลให้ดำรงชีวิตอย่างมีความสุข ทุกวันนี้มีอาหารให้เลือกมากมาย ความสำคัญของอาหารไม่เพียงประโยชน์ด้านสุขภาพเท่านั้น แต่ยังอิ่มอร่อยและสอดคล้องกับรสนิยมของผู้บริโภคด้วย ควรบริโภคอาหารให้เพียงพอกับความต้องการของร่างกาย แต่ไม่เกินปริมาณเพราะอาจเป็นโทษ ก่อให้เกิดโรคต่าง ๆ ทั้งยังสิ้นเปลืองอีกด้วย

-ที่อยู่อาศัย เป็นสถานที่อยู่อาศัย ที่พักผ่อนนอนหลับ อยู่แล้วรู้สึกปลอดภัย ที่อยู่อาศัยมีหลายประเภท ทั้งบ้าน คอนโดมิเนียม ทาวน์เฮาส์ แฟลต ห้องเช่า ควรเลือกจ่ายให้พอเหมาะพอดีตามความจำเป็นพื้นฐานของชีวิต ไม่ฝันไกลเกินตัวเพราะอาจก่อหนี้สินที่แบกรับไม่ไหว 

- เครื่องนุ่งห่ม เป็นเสื้อผ้าที่สวมใส่ปกปิดร่างกาย มีจำนวนพอเหมาะกับฐานะและรูปแบบชีวิต หลายคนควักกระเป๋าจ่ายซื้อเสื้อผ้ามากมายจนเกินพอดีเพราะความอยากได้อยากมี กลายเป็นรายจ่ายที่จำเป็นต้องยับยั้งชั่งใจและคิดทบทวนก่อนซื้อ

- ยารักษาโรค เป็นสิ่งจำเป็นในยามเจ็บป่วย รวมไปถึงเงินสำรองค่ารักษาพยาบาลและดูแลสุขภาพตามสมควร

- สินค้าฟุ่มเฟือย เป็นสินค้าอีกประเภทที่ต้องพิจารณาตามความเหมาะสมของแต่ละคน บางคนมีก็ได้ แต่บางคนไม่มีก็ได้ เช่น อุปกรณ์ไฟฟ้าบางชนิด เครื่องสำอาง เครื่องประดับ บางคนมีรายได้ไม่มาก ก็ควรคำนึงถึง การเลือกซื้อสินค้าตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง ส่วนคนที่มีรายได้มาก ก็ใช้เงินได้ตามความประสงค์โดยไม่เดือดร้อนทางการเงินในภายหลัง

2. บริการ

เป็นสิ่งที่จับต้องไม่ได้ เป็นกิจกรรมที่เกิดขึ้นเพื่อให้ได้รับความพึงพอใจทั้งด้านร่างกายและจิตใจ เช่น บริการตัดผม บริการขับรถโดยสาร บริการอาหารและเครื่องดื่ม นอกเหนือจากสิ่งที่ลูกค้าต้องการแล้ว ยังจำเป็นต้องสร้างความประทับใจและไม่เปลี่ยนไปใช้บริการของคู่แข่ง จึงถือเป็นความสำเร็จของงานด้านบริการนั่นเอง

เหตุผลในการเลือกซื้อสินค้าหรือบริการ แบ่งออกเป็น 2 ลักษณะด้วยกัน ดังนี้

ความต้องการด้านร่างกาย

เช่น อาหารการกิน เครื่องนุ่งห่ม ที่อยู่อาศัย และยารักษาโรค ซึ่งเป็นสินค้าจำเป็นต่อการดำเนินชีวิต หากขาดแคลนอย่างใดอย่างหนึ่งจะส่งผลให้พัฒนาการร่างกาย สมอง และจิตใจมีปัญหาและความบกพร่อง คุณภาพชีวิตตกต่ำและไม่ปลอดภัย หากสนองตอบปัจจัย 4 ได้อย่างครบถ้วนหมายถึงชีวิตเติมเต็มความสุขและมีความมั่นคงปลอดภัย การจับจ่ายสินค้าและบริการที่มีความจำเป็นจะพิจารณาว่ามีความจำเป็นมากน้อยแค่ไหน โดยคำนึงถึงประโยชน์ที่จะได้รับเป็นสำคัญ

ความต้องการด้านจิตใจ

เช่น ความสะดวกสบาย ความสนุกบันเทิง ความสำเร็จในหน้าที่การงาน การยอมรับจากผู้อื่น ทำให้มีความสุข สร้างความมั่นใจ และเกิดความเชื่อมั่นในตัวเอง หากสนองตอบความต้องการด้านจิตใจอย่างเหมาะสมจะมองเห็นคุณค่าในตัวเอง หากมองอีกมุมหนึ่งถือเป็นการให้รางวัลแก่ชีวิต ช่วยสร้างแรงจูงใจให้มีความกระตือรือร้นและผลักดันตัวเองให้ก้าวสู่ความสำเร็จได้ไม่ยาก 

ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการตัดสินใจซื้อสินค้าและบริการ

การเลือกซื้อสินค้าและบริการ ขึ้นอยู่กับหลายปัจจัยสำคัญที่มีผลต่อการตัดสินใจ ดังนี้

รายได้

เพราะรายได้ต่อเดือนหรือรายได้เฉลี่ยของแต่ละคนแตกต่างกัน ความสามารถในการซื้อจึงแตกต่างกัน รายได้เป็นปัจจัยสำคัญที่คัดกรองความจำเป็นในการบริโภค เนื่องจากรายได้น้อยจึงต้องตัดสิ่งของที่จัดว่าฟุ่มเฟือยออกไป หากตัดสินใจซื้อโดยยึดความชอบของตัวเองเป็นหลัก ก็จะส่งผลให้ใช้เงินสิ้นเปลือง อีกทางหนึ่งอาจได้สินค้าถูกใจแต่ไม่มีคุณภาพ สำหรับคนที่มีรายได้มากจะตัดสินใจซื้อง่ายกว่า หรือดูงบประมาณสำรองว่ามีมากน้อยแค่ไหน เมื่อซื้อแล้วใช้ง่ายเพียงพอและไม่เป็นหนี้ใช่หรือไม่ หากคุณเป็นผู้บริโภคที่ยึดหลักเศรษฐกิจพอเพียง ก็ควรพิจารณาเลือกสินค้าที่มีความจำเป็นต่อการดำเนินชีวิตและเหมาะสมกับรายได้ของตนเอง ใครที่มีเงินเดือนหรืองบประมาณจำกัด ยิ่งต้องพิจารณาเลือกซื้อสินค้าและบริการที่มีคุณภาพดี ราคาสมเหตุสมผลรวมถึงมีปริมาณเหมาะสมกับความจำเป็นเพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุด หลีกเลี่ยงการซื้อสินค้าฟุ่มเฟือยเพื่อลดการสิ้นเปลืองเงิน หากผู้บริโภคมีรายได้สูงไม่มีขีดจำกัดในการตัดสินใจ ก็สามารถเลือกซื้อสินค้าและบริการที่มีคุณภาพดีราคาแพงได้

ราคา

ปัจจัยด้านราคาส่งผลต่อการตัดสินใจซื้ออย่างมาก การเลือกซื้อสินค้าและบริการ ป.4 อธิบายพฤติกรรมการซื้อสินค้าโดยอ้างอิงราคาเป็นสำคัญ ซึ่งมีความสัมพันธ์กับรายได้ของผู้บริโภคด้วย คนมีรายได้น้อยหรือมีงบประมาณจำกัด ราคาเป็นแรงบันดาลใจหลักในการเลือกซื้อ โดยมองราคาที่จ่ายไหวเป็นอันดับแรก พร้อมกับมองว่าคุณภาพเหมาะสมกับราคาเพียงใด ราคาพอเหมาะจ่ายแล้วใช้งานคุ้มถือเป็นตัวเลือกดีที่สุด ลงทุนจ่ายไปแล้วได้ผลลัพธ์คุ้มค่า แม้ว่าคุณภาพมีความสำคัญรองลงมาจากราคา การเลือกซื้อควรสำรวจสินค้าราคาถูกกว่าที่ใช้ประโยชน์ดีใกล้เคียงกันมาทดแทนตามแนวคิดแบบเศรษฐกิจพอเพียง พยายามมองหาโปรโมชั่นและส่วนลดเพื่อให้ซื้อสินค้าได้ถูกลง เช่น ซื้อรถยนต์มือสองที่มีคุณภาพดี ไม่ซ่อมบ่อย มีราคาย่อมเยากว่ารถใหม่ป้ายแดงเป็นทางเลือกที่ช่วยประหยัดได้มาก ก่อนตัดสินใจซื้อควรเปรียบเทียบราคาของสินค้าและบริการลักษณะเดียวกันจากร้านค้าหลายแห่ง แล้วเลือกซื้อร้านที่ราคาถูกกว่า หรือเลือกซื้อผักผลไม้ตามฤดูกาลจะได้ราคาถูก

รสนิยม ประเพณี ความเชื่อ

ถือเป็นปัจจัยด้านพฤติกรรมที่ส่งผลต่อการตัดสินใจซื้อ แต่เป็นปัจจัยที่อาจเปลี่ยนแปลงได้ตามค่านิยมหรือกระแสแฟชั่น เช่น มีกระแสนิยมบริโภคสินค้าราคาแพงออกมาเรื่อย ๆ ส่งผลให้ผู้บริโภคที่ยึดติดภาพลักษณ์มีการตัดสินใจซื้อมากขึ้น อย่างไรก็ตาม ความนิยมหรือความชอบส่วนบุคคลที่มีผลต่อการซื้ออาจไม่สัมพันธ์กับราคาก็ได้ เช่น วัฒนธรรมกินข้าวเหนียวมากกว่าข้าวเจ้า หรือชาวมุสลิมไม่กินเนื้อหมู หรือเลือกซื้อยาสมุนไพรแทนยาแผนปัจจุบัน ถือว่ามีอิทธิพลต่อการตัดสินใจซื้อและสนองตอบความพึงพอใจโดยไม่เกี่ยวกับรายได้หรือราคา

การเลือกซื้อสินค้าตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง

ตามแผนการเรียนวิชาสังคมศึกษา ป.4 อธิบายถึงหลักเศรษฐกิจพอเพียงและการนำมาประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวัน คือการพิจารณาประโยชน์ให้รอบคอบก่อนตัดสินใจซื้อเพื่อให้ได้รับความคุ้มค่าสูงสุดซึ่งประกอบด้วยหลักสำคัญ ดังนี้

- พิจารณาความจำเป็นต่อการดำรงชีวิต ซื้อสินค้าและบริการที่มีประโยชน์ โดยคำนึงถึงความจำเป็นในการดำรงชีวิต ไม่เกินความต้องการเพียงเพื่อให้ตนได้รับความพอใจเท่านั้น

- พิจารณาราคาเหมาะสมกับรายได้ การเลือกสินค้าหรือบริการราคาถูกลงแต่ยังคงมีคุณภาพดีโดยไม่ยึดติดแบรนด์เนมหรือกระแสนิยมที่เพียงทำให้เกิดความพึงพอใจในวันนี้และจะเป็นหนี้เกิดความทุกข์ใจในวันหน้า

- พิจารณาคุณภาพดีและราคาสมเหตุสมผล เป็นการเลือกซื้ออย่างฉลาดสามารถตอบสนองความต้องการของมนุษย์ให้สมดุลกับงบประมาณการใช้ง่ายที่มีอยู่อย่างจำกัด

- พิจารณาปริมาณที่จะซื้อ แม้ว่าการซื้อสินค้าปริมาณมาก เช่น ซื้อสินค้าเป็นโหลจะได้ราคาถูกกว่าซื้อทีละน้อย แต่จะต้องพิจารณาอายุของสินค้าประกอบกันด้วย ถ้าซื้อสินค้าใกล้หมดอายุและเสื่อมสภาพก่อนใช้งาน จะทำให้สิ้นเปลืองมากกว่าประหยัด

- พิจารณาหลีกเลี่ยงสินค้าฟุ่มเฟือย เช่น เลือกซื้อโทรศัพท์มือถือเป็นความจำเป็น ถ้ามีอยู่แล้วแต่ซื้อรุ่นที่เปิดตัวออกมาใหม่ถือเป็นความต้องการที่ทำให้กลายเป็นความฟุ่มเฟือย ควรเน้นไปทางสินค้าที่ใช้ให้เกิดประโยชน์จริงมากที่สุด

- พิจารณาฉลากสินค้าและบรรจุภัณฑ์ที่แสดงคุณภาพของสินค้า ตรวจสอบข้อมูลบนฉลากสินค้า ราคา ส่วนประกอบ วันเดือนปีที่ผลิตหรือวันหมดอายุ และเครื่องหมายรับประกันคุณภาพอื่น ๆ

สรุปได้ว่าหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงเป็นแนวคิดที่ควรปลูกฝังตั้งแต่วัยเด็ก ฝึกให้เป็นนิสัยและมีความเข้าใจอย่างลึกซึ้งเพื่อให้นำมาประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำได้อย่างเหมาะสม เกิดเป็นวินัยในการใช้จ่ายเงิน รู้จักคิดพิจารณาอย่างรอบคอบด้วยพื้นฐานของความมีเหตุมีผล สามารถตัดสินใจซื้อสินค้าและบริการที่มีราคาที่เหมาะสมกับคุณภาพ รู้จักประมาณตน จัดสรรเงินได้ ใช้จ่ายพอประมาณกับฐานะ ไม่ตระหนี่ถี่เหนียวเกินไป โดยยึดหลัก 3 พอ คือ พอมีพอกิน พออยู่พอใช้ และพออกพอใจ ทำให้ดำเนินชีวิตอย่างเป็นสุข มีคุณภาพชีวิตที่ดีและไม่ก่อหนี้สินเป็นภาระในวันหน้า